تاریخچه جهانی بهداشت
هیژی مادر علم بهداشت
تا 3900 سال قبل ازميلاد مسيح ، بيماري صرفا يك بلاي آسماني به شمار مي‌آمد و كسي دركار و حال بيماران دخالت نمي‌كرد.كسي كه مريض مي‌شد اگر خوب شدني بود ، خودبخود بهبودي مي‌يافت و گرنه مي‌مرد.دراين زمان مردي بنام اسقلبيوس دريونان زندگي مي‌كرد و اولين كسي بود كه به فكر افتاد تا چاره‌اي براي بيماران پيدا كند و به اين منظور براي شفاي آنان دست به اقداماتي زد و نام طبيب برخود نهاد.اسقبليوس دختري بنام «هيژي» داشت يك شب كه اسقبليوس از معالجه بيماران فراغت پيدا كرده و به خانه آمده ومشغول تهيه دارو بود دخترش به او گفت:
«پدر آيا بهتر نيست اين همه كوششي را كه براي درمان و مداواي بيماران بكار مي‌بري، صرف تدابيري كني كه نگذاري مردم مريض شوند ؟»حرف‌هاي هيژي براي پدر تكان دهنده بود و اسقليبوس را به اين فكر واداشت كه افكارنوئي را در طبابت آن روز بوجود آورد.از آن زمان به بعد بود كه شالوده رشته جديدي را در طبابت ريخت مبني بر اينكه به مردم دستوراتي مي‌داد كه چه كنند تا بيمار نشوند و به افتخار دخترش «هيژي» اين علم را به زبان يوناني «هيژي نيوس» نام نهاد كه امروزه به زبان انگليسي «هاي جين» (HYGIENE ) يا بهداشت گفته مي‌شود.
تاریخچه بهداشت محیط در اسلام
رسول اکرم (صلی الله علیه و آل)
1) زباله را در خانه جای ندهید و آن را خارج کنید زیرا جایگاه شیطان (پلیدی و میکروب) است . {طب النبی}
2) خاکروبه را شب در خانه نگذارید و روز بیرون برید که آن جای نشستن شیطان(پلیدی و میکروب) است . {حلیة المتقین}
3) چهار چیز را در خاک پنهان کنید : مو ، ناخن ، دندان و خون . {حلیة‌المتقین}
4) شومی خانه در تنگی ساحت و بدی همسایگان و بسیاری عیبهای آن است . {حلیة‌المتقین}
5) شستن ظرفها و پاکیزگی حیاط مایة غناست .{نهج الفصاحة}
حضرت علی (علیه السلام ) :
6) خانه های خود را از تار عنکبوت پاک کنید که گذاشتن آن در خانه باعث فقر و پریشانی می شود . {حلیة المتقین}
7) جارو کردن آشغال ها باعث زیادی روزی می شود {روضة الواعظین }{کنزالآمال}
8) حیاط خود را تمیز کنید .{جامع الصغیر جلد 2}
9) تنیدن عنکبوت و گذاشتن خاکروبه در خانه باعث پریشانی می شود .{حلیة المتقین}
10) آب جوشیده برای همة دردها نافع است و به هیچ وجه ضرر ندارد . {حلیة المتقین}
11) کراهت دارد که آدمی در خانه شب را به روز آورد که دری و پرده ای نداشته باشد . {حلیة‌المتقین}
امام باقر (علیه السلام) :
12) جارو کردن خانه پریشانی را برطرف می کند . {حلیة المتقین}
13) خانة‌تنگ (کوچک) از مشقت (سختی) زندگانی است . {حلیة‌المتقین}
امام صادق (علیه السلام) :
14) چراغ روشن کردن پیش از غروب آفتاب پریشانی را برطرف می کند و روزی را زیاد می کند .{حلیة‌المتقین}
15) ساحتهای خانه های خود را جارو کنید و شبیه به یهودیان نشوید که ایشان جاروب نمی کنند . {حلیة المتقین}
16) دهان(درب) ظرفهای آب و طعام را ببندید و در خانه ها را ببندید که شیطان (پلیدی و میکروب) در بسته را نمی گشاید ، و چراغ را خاموش کنید که موش آتش در خانه شما نیاندازد . شستن ظرفها و جارو کردن خانه ها و ساحت اندرون و بیرون خانه ها روزی را زیاد می کند . {حلیة المتقین}
17) از عادت آدمی آن است که خانة اوگشاده باشد . {حلیة‌المتقین}
18) هرکه عمارت کند بیشتر از آنچه در آن سکنی نماید در قیامت او را تکلیف می‌کنندکه آن را بردارد . (کسی که برای فخر و مباهات و .. این عمل را بکند ) {حلیة‌المتقین}
امام کاظم (علیه السلام) :
19) آب و جارو کردن خانه فقر را از بین می برد . {حلیة‌المتقین}
20) دود چوب درخت خرما حشرات و گزندگان زمین را برمی‌اندازد . {حلیة المتقین}
21) زیادتی لذت دنیا در فراخی خانه و بسیاری دوستان است . {حلیة‌المتقین}
22) (سؤال شد از حضرت که بین چاه آب و چاه فاضلاب چقدر فاصله باید باشد ؟) اگر دشت است هفت ذراع اگر کوهستانی است پنج ذراع. سپس فرمودند (اگر)آب جریان دارد. {وسائل الشیعه}
23) (سوال شد از چاه فاضلابی که بالای چاه آب است ؛ حضرت فرمودند: ) اگر بالای چاه است هفت ذراع فاصله و اگر پائین است پنج ذراع از هر طرف(فاصله داشته باشد) {وسائل الشیعه}
24) (سوال شد که چاهی که مردم از آن وضو می گیرند و نزدیکش چاه فاضلاب است ؟ ) اگر بین آنها (چاه آب و فاضلاب) ده ذراع فاصله وبالاتر باشد اشکالی ندارد. {وسائل الشیعه}
** (اختلاف در فواصل بین چاه آب و فاضلاب مربوط به نوع زمین ، شیب و .. است )**
امام رضا (علیه السلام) :
25) آب جوشیده از همه جهت سودمند است و به هیچ رو زیان بخش نیست . {صحیفة الرضا}
26) (بین دو چاه پنج زراع یا کمتر یا بیشتر فاصله است آیا می توان وضو گرفت ؟) با قرب و بعد (دوری و نزدیکی) کراهت ایجاد نمی شود از آن وضو بگیرد و غسل کن مادامی که آب آن تغییر نکرده است. {وسائل الشیعه}
تاريخچه مهندسی بهداشت محیط در ایران
مهندسي بهداشت از سال 1331 تا سال 1335 غالبا به صورت تيمي مركب از مهندسين كادر ستادي وزارتخانه در نقاط مختلف كشور فعاليت داشته اند . وظايف آنها علاوه بر تهيه دستوالعمل ها و فرمهايي در زمينه مراكز تهيه و توزيع و فروش مواد غذايي و اماكن عمومي ، مبارزه با حشرات و جوندگان ، دفع فضولات جامد ،بهسازي منابع آب و طراحي نقشه هاي تيپ و اجراي پروژه هاي تامين آب آشاميدني بود ( در اين مدت نسبت به اجراي لوله كشي آب آشاميدني46 شهر در ايران اقدام شده است ) طراحي پروژه هاي آب آشاميدني با همكاري مهندسي مشاور ليچ فيلد صورت مي گرفت . در آذر ماه سال 1332 اولين دوره كمک مهندسي ايران با حضور 5 نفر از شهرستان تبريز ،5 نفر از تهران ، 5 نفر از شيراز ، 2 نفر از بابل و 2 نفر از رشت (جمعاپ 24 نفر) در پاكدشت ورامين (پلدشت سابق) تشكيل گرديد .
از سال 1335 مهندسي بهداشت بصورت اداره كل درآمد و در مدت كوتاهي در بسياري از استانهاي كشور ادارات مهندسي بهداشت ايجاد شدند . اداره مهندسي بهداشت تبريز در يازدهم ارديبهشت ماه سال 1331 با استخدام 6 نفر به مديريت آقاي مهندس علي بني سليماني شيباني و آقاي مهندس اسكات براندول آغاز به كار كرده و در فعاليتهاي اوليه ضمن سمپاشي معدودي از منازل شهر تبريز نسبت به اجراي اولين پروژه آب آشاميدني در روستاي مايان سفلي اقدام نموده است .
در سال 1340 مدت كوتاهي مهندسي بهداشت با اداره ريشه كني مالاريا ادغام گرديد ولي بنا به دلايلي ، ادامه فعاليت واحدهاي ادغام يافته ممكن نشده و در نتيجه مجددا اداره كل مهندسي بهداشت مستقلا به كار خود ادامه داد .
در طي سالهاي 1335- 1340بعلت بوجود آمدن سازمانهاي و وزارتخانه هايي مرتبط با آب و برق مسئله تامين آب شهري از وظايف بهداري سابق منفك و به عهده وزارت آب و برق كشور گذاشته شد و بر تامين اب آشاميدني و بهسازي محيط روستاها توسط اداره كل مهندسي بهداشت تاكيد شد .
در طي سالهاي قبل از 1340 و بعد از آن تعداد زيادي از مهندسين رشته هاي مختلف بويژه ساختمان و شيمي جهت اخذ تخصص در زمينه بهداشت و مدارك تحصيلي فوق ليسانس ، اكثراً با استفاده از بورسهاي بين المللي به خارج از كشور اعزام شدند .
در اين راستا پيرو تشكيل دوره كمك مهندسي بهداشت و دوره كمك بهسازي از اوان تشكيل اداره مهندسي بهداشت به همت آقاي دكتر فريس در پاكدشت ورامين ، اولين دوره بهسازي با پذيرش ليسانسيه هاي علوم (شيمي ، فيزيك ، زيست شناسي ،...) در دانشكده بهداشت دانشگاه تهران آ غاز فعاليت نمود ، اين دوره در سال 1345 تبديل به دوره عالي بهسازي گرديد كه مدرك تحصيلي آن فوق ليسانس بود . در حال حاضر در 18 دانشگاه اقدام به تربيت نيروي انساني كارشناس در زمينه بهداشت محيط و در 26 دانشگاه علوم پزشكي و خدمات بهداشتي و درماني نيز نسبت به تربيت كارداني بهداشت محيط اقدام مي نمايند .
نشكيلات اداره كل مهندسي بهداشت در سال 1344 شامل ادارات آب و فاضلاب ، بهسازي (شهر و روستايي)، هوا و محيط كار بود .
نيروي انساني مهندسي بهداشت در سال 1344 در سطح كشور جمعا 564 نفر بود ، كه در حال حاضر به استثناء كادر اداري حدودا 3714 نفر پرسنل تخصصي شامل 999 نفر كارشناس و كارشناس ارشد و 2815 نفر كاردان بهداشت محيط در واحدهاي بهداشت محيط سطح كشور مشغول انجام وظيفه مي باشند ، از اتفاقات مهم براي اداره كل ، تصويب قانون مواد خوردني ، آشاميني ، آرايشي و بهداشتي در سال 1346 بود كه زمينه اجراي قانونمندي را براي كنترل بهداشتي مراكز تهيه ، توزيع و فروش مواد غذايي و اماكن عمومي با استفاده از ماده 13 فراهم نمود .
در سال 1346 تامين آب آشاميدني و بهسازي محيط روستاها از وزارت بهداري به وزارت آباداني و مسكن انتقال يافت و در همين سال اداره كل مهندسي بهداشت به اداره كل بهداشت محيط تغيير نام يافت . در سال 1351 وظايف مذكور به عهده وزارت كشاورزي و پس از تشكيل وزارت تعاون به آن وزارتخانه محول گشت ، در سال 1356 با مصوبه اي وظايف ياد شده مجددا به اداره كل بهداشت محيط اعاده شد كه در سال 1358 مصوبه مذكورمورد تاكيد شوراي انقلاب جمهوري اسلامي ايران قرار گرفت .
اجراي پروژه هاي تامين آب آشاميدني روستاها و عمليات بهسازي محيط با پيروزي انقلاب اسلامي توسعه قابل ملاحظه اي يافت ، ولي با توجه به اهميت و گسترش ساير فعاليتهاي بهداشت محيطي و لاجرم براي هماهنگ كردن تشكيلات بهداشت محيط با شبكه هاي بهداشتي و درماني كشور در سال 1369 مسئوليت تامين آب آشاميدني روستاها به سازمان جهاد سازندگي واگذار گرديد و بدينوسيله زمينه ادغام فعاليتهاي بهداشت محيط در شبكه فراهم شد .
در سال 1374 براي تعديل نيروي انساني و كاهش ابعاد تشكيلاتها در وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشكي دو اداره كل بهداشت محيط و اداره كل بهداشت حرفه اي ادغام يافتند ، با ادامه روند كوچك سازي تشكيلات و واگذاري بعضي از وظايف به بخش خصوصي تفويض اختيار مسئوليتها به دانشگاههاي علوم پزشكي و خدمات بهداشتي و درماني در آذر ماه 1379 اداره كل بهداشت محيط و حرفه اي به دفتر سلامت محيط كار و حرفه اي تغيير نام يافت .